การตรวจการทำงานของภูมิคุ้มกันทางด้านเซลล์ (Detection of Cellular Immunity)

รศ.พญ.ดร.ณัฏฐิยา หิรัญกาญจน ฝ่ายจุลชีววิทยา โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ และคณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

บทนำ

การตรวจการทำงานของภูมิคุ้มกันทางด้านเซลล์ ซึ่งได้แก่ phagocyte, lymphocyte และ NK cell โดยส่วนใหญ่ใช้ช่วยวินิจฉัยโรคที่เกิดจากภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรืออาจใช้ในงานวิจัยต่าง ๆ การทดสอบสามารถทำได้ทั้งในร่างกาย (in vivo test) ที่นิยมใช้ในทางคลินิก นั่นคือการตรวจ DTH skin test และการทดสอบในหลอดทดลอง (in vitro test) ซึ่งรวมถึงการตรวจเบื้องต้นด้วยการนับปริมาณจาก complete blood count (CBC) หรือตรวจ immunophenotyping ด้วยแอนติบอดีต่อ surface marker ต่าง ๆ โดยวิธี flow cytometry นอกจากนั้นยังรวมถึงการตรวจการทำงานของเซลล์แต่ละชนิดด้วย ในที่นี้จะเน้นถึงการตรวจการทำงาน (function) ของ phagocyte, T lymphocyte และ NK cells ในหลอดทดลองที่สำคัญบางการทดสอบเท่านั้น

            โดยเนื้อหาในบทนี้ใช้ประกอบการเรียนการสอนวิชา Basic และ Clinical Immunology

การตรวจการทำงานของ Phagocyte(1-2)

Polymorphonuclear neutrophil (PMN) เป็นส่วนประกอบสำคัญในเลือดที่มีความสำคัญในกระบวนการอักเสบ ซึ่งจะทำงานโดยเคลื่อนที่ไปยังบริเวณที่มีสิ่งแปลกปลอม (chemotaxis) เกาะติดกับบริเวณนั้น (adherence) รับรู้และจับกินสิ่งแปลกปลอม (phagocytosis and killing) ความผิดปกติของ PMN อาจทำให้มีจำนวนลดลงเกิด neutropenia โดยมักจะมีอาการของการติดเชื้อง่ายกว่าปกติเมื่อมีจำนวนน้อยกว่า 1,500/µl หรือผิดปกติเฉพาะการทำงานที่ขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งก็ได้

การตรวจการทำงานของ PMN สามารถทำได้ตั้งแต่การตรวจ complete blood count จนถึงการตรวจพิเศษเพื่อตรวจการทำงานขั้นต่าง ๆ ดังแผนภูมิที่ 1 วิธีที่นิยมใช้คือ การตรวจ Respiratory burst activity ของ PMN เนื่องจากผู้ป่วยที่มีความผิดปกติทางพันธุกรรม โดยเฉพาะโรค chronic granulomatous disease (CGD) จะมีการกลายพันธ์ุของยีน nicotinamide adenine dinucleotide phosphate reduced (NADPH) oxidase system ทำให้มีความผิดปกติของ respiratory burst วิธีที่ใช้ตรวจมีหลายวิธี ได้แก่ Nitroblue Tetrazolium Dye Reduction Test (NBT), chemiluminescence และ flow cytometry ในที่นี้จะกล่าวถึงเฉพาะวิธี NBT